Կորցրե՞լ եք հեռանկարը: Փորձեք այս լեզվական հնարքը՝ ձեր տեսակետը վերականգնելու համար
2-րդ դարում, իր կյանքի մայրամուտին, հռոմեական կայսր Մարկուս Ավրելիոսը սկսեց մեդիտացիաներ գրանցել իր ապրելու մասին։ Այն հարցերը, որոնք նա ինքն իրեն տվեց, նույնն են, ինչ մեզանից շատերն են տալիս այսօր. ինչպե՞ս է մարդն ապրում իմաստալից կյանքով: Ինչպե՞ս է մարդը տոկունություն գտնում տառապանքի դիմաց: Ի՞նչ է նշանակում երջանիկ լինել։
Այս հատվածներում Ավրելիոսը գրավել է իմաստության խորը միջուկներ, որոնցից շատերը ապացուցվել են ժամանակակից հոգեբանական հետազոտությունների արդյունքում: Բայց ի լրումն Մարկուս Ավրելիուսի խորաթափանց մտքերը գրավելուն, մեդիտացիան բացահայտում է ինչ-որ անսովոր բան հենց այդ մարդու մասին. հեռանկարը փոխելու նրա ունակությունը, երբ նա բախվեց մեծ գաղափարների հետ:
Երբեմն Ավրելիոսի մտքերը արտացոլում էին առաջին դեմքի տեսակետը, որը ինդեքսավորվում էր առաջին դեմքով եզակի դերանուն «Ես» օգտագործելու միջոցով։ Այնուամենայնիվ, այլ ժամանակ նա օգտագործում էր «մենք»-ը՝ արտահայտելով գաղափարներ, որոնք վերաբերում էին ոչ միայն իրեն, այլև մարդկությանը, հավաքականորեն (օրինակ՝ «Մեր կյանքը պատերազմ է և պարզապես ուխտագնացություն»):Մյուս գրառումներում նա նորից փոխվեց՝ օգտագործելով երկրորդ դեմքի եզակի դերանունը (թարգմանվում է որպես «դու» կամ հնացած «դու»)։ Ընթերցողին դիմելու փոխարեն, Ավրելիուսի կողմից երկրորդ դեմքով դերանունների օգտագործումն արտացոլում էր նրա հակվածությունը՝ իր կյանքը դիտարկելու այնպես, կարծես ինքն իր հետ երկխոսության մեջ էր, այսինքն՝ ուղղակիորեն ինքն իրեն դիմելով։
Ընդունելով այս ավելի հեռու սեփական հայացքը, Ավրելիոսը կարողացավ հասկանալ, որ իր տառապանքի զգացումները ժամանակավոր են.
Իմ հետազոտության ընթացքում ես ուսումնասիրել եմ, թե ինչպես կարող են նուրբ լեզվական տեղաշարժերը հզոր կերպով փոխել մեր մտքերի բովանդակությունը և հետագայում փոխել մեր զգացողությունը։ Այդ իսկ պատճառով ինձ հատկապես ապշեցրեց ստորև բերված մեջբերումը, որտեղ Ավրելիոսը իրեն խորհուրդ է տալիս, երկրորդ դեմքով, թե ինչպես հանդարտեցնել մտքի մռնչյուն, ներքին ծովերը, որոնք, անզուսպ, կարող են ստիպել մարդուն այնպիսի զգալ, թե նրանք խեղդվում են։
Թույլ մի տվեք, որ ձեր միտքը թափառի վեր ու վար, և իր մտքերում մի կուտակիր բազմաթիվ անախորժություններ և դաժան աղետներ, որոնց դուք ենթակա եք նույնքան, որքան ցանկացած այլ մեկը: Բայց քանի որ ամեն ինչ տեղի է ունենում, այս հարցը տվեք ինքներդ ձեզ և ասեք. Ի՞նչ է, որ այս հարցում ձեզ այդքան անտանելի է թվում: Որովհետև դու կամաչես դա խոստովանել: Այնուհետև այս պահին հիշիր, որ ոչ այն, ինչ ապագա է, և ոչ էլ անցյալը չեն կարող քեզ վնասել, բայց միայն այն, ինչ ներկա է: (Եվ դա նույնպես շատ է պակասում, եթե դու թեթևակի շրջափակես այն:) և հետո ստուգիր քո միտքը, եթե այդքան փոքր ժամանակ (մի ակնթարթ) այն չի կարող դիմանալ համբերությամբ:
Այստեղ Ավրելիոսը գրում է այն զորության մասին, որ մարդիկ ունեն սեփական մտքերի վրա: Նա տալիս է հետևյալ խորամանկ խորհուրդը. հարցրու ինքդ քեզ. «Ի՞նչն է քեզ վրդովեցնում այս պահին»: Արտահայտությունն ամենակարևորն է. նա չի գրել. «Ի՞նչն է ինձ տխրեցնում»: Օտարի հեռանկարը՝ օգտագործելով երկրորդ դեմքի եզակի դերանունը: Հնարավոր է, որ Ավրելիոսը, որդեգրելով այս ավելի հեռու սեփական հայացքը, կարողացավ հասկանալ, որ իր տագնապը ժամանակավոր է:
Սեփական անձի մասին մտածելու այս գործընթացը՝ օգտագործելով խոսքի այն հատվածները, որոնք սովորաբար օգտագործվում են այլ մարդկանց վերաբերելու համար, օրինակ՝ երկրորդ կամ երրորդ դեմքի դերանունները կամ նույնիսկ սեփական անունը, հեռավոր ինքնախոսություն է: Հոգեբանների կողմից իրականացվող հետազոտությունների մեծ մասը ցույց է տալիս, որ հեռակա ինքնախոսությամբ զբաղվելը կարող է օգնել մեզ կարգավորել մեր բացասական մտքերն ու հույզերը մի շարք իրավիճակներում՝ սկսած ցավալի անցյալի փորձից մինչև առաջիկա սթրեսային առաջադրանք կատարելը:
Հեռավոր ինքնախոսության մասին այս բացահայտումները հիմնված են տասնամյակների հետազոտությունների վրա, որոնք ցույց են տալիս, որ հոգեբանական հեռավորությունը՝ «այստեղ և հիմա»-ից այն կողմ դիտելը, կարևոր բաղադրիչ է մեր մտքերը, զգացմունքները և վարքագիծը մեր նպատակներին համապատասխանեցնելու համար: Երբ օգտագործում ենք երկրորդ դեմքով «դու» դերանունը ինքներս մեզ անդրադառնալու համար, մենք կարող ենք դուրս գալ մեր լռելյայն, եսակենտրոն տեսակետից և դիտարկել մեր մտքերն ու զգացմունքները ավելի օբյեկտիվ դիտորդի դիրքերից: Այս հեռահար ինքնատեսանկյունը բացում է մտածելու նոր ուղիներ, որոնք կարող են փոխել մեր զգացմունքներն ու վարքը տարբեր հուզական իրավիճակներում:
Օրինակ՝ ուսումնասիրությունների ժամանակ ես և իմ գործընկերները պարզեցինք, որ հետազոտության մասնակիցներին խնդրելով փորձել հասկանալ իրենց զգացմունքները՝ խոսելով իրենց հետ իրենց գլխում, օգտագործելով հեռակա ինքնախոսություն (օրինակ՝ «Ինչու է Դիլանն այսպես զգում») ընդդեմ խորասուզված ինքնախոսություն (օրինակ՝ «Ինչու՞ եմ ես այդպես զգում») նրանց ստիպեց ավելի քիչ բացասաբար վերաբերվել անձնական, բացասական փորձառություններին, որոնք առաջացրել են զգացմունքներ, ինչպիսիք են դավաճանությունը, զայրույթը, մերժումը, հիասթափությունը, անհանգստությունը և էկզիստենցիալ սպառնալիքը: Ավելին, այս օգուտները պահպանվեցին նույնիսկ մեր կամավորների շրջանում, ովքեր հատկապես հակված էին անհանգստանալու և մտորելու:
Օգուտները նույնիսկ ավելի մեծ էին, երբ երեխաներին ասացին որդեգրել քրտնաջան աշխատանքի համբավ ունեցող կերպարի տեսակետը: Օրինակ՝ Բեթմենը կամ Դորա հետազոտողը։
Մեկ այլ ուսումնասիրության մեջ, որը մենք անցկացրել ենք 2014թ.-ի Էբոլա բռնկման ժամանակ, որը տարածվել էր ԱՄՆ-ում, ես և իմ գործընկերները պարզեցինք, որ հետազոտության մասնակիցներին հրահանգելը գրավոր կերպով անդրադառնալ վիրուսի սպառնալիքի մասին՝ օգտագործելով հեռակա ինքնախոսությունը, հանգեցրեց նրանց, ովքեր մտահոգված էին ավելի ռացիոնալ տրամաբանությամբ (հիմնվելով չանհանգստանալու փաստերի վրա հիմնված պատճառների վրա), ինչը նվազեցրեց նրանց անհանգստությունը: Մեկ այլ հետազոտության ժամանակ Միչիգանի համալսարանի Իթան Կրոսը և նրա թիմը կամավորներին դրդեցին օգտագործել հեռակա ինքնախոսություն՝ մտավոր պատրաստվելու համար առաջիկա ելույթի համար, ինչը, համեմատած վերահսկիչ խմբի հետ, ստիպեց նրանց ելույթը դիտել որպես մարտահրավեր, որը նրանք իրենք էին ներկայացնում ի տարբերություն ճնշող սպառնալիքի: Նյու Յորքի Բուֆալոյի համալսարանի գիտնականները նմանատիպ հետազոտություն են անցկացրել՝ պարզելով, որ ճանաչողական գնահատման այս փոփոխությունը՝ սպառնալիքից մարտահրավեր, նույնպես արտացոլվում է ավելի հանգիստ ֆիզիոլոգիական արձագանքի մեջ:
Հեռավոր ինքնազեկուցման օգուտները դուրս են գալիս մարդկանց բացասական հույզերը կարգավորելու հարցում օգնելուց: Ապացուցված է նաև, որ պրակտիկան նպաստում է խելամիտ դատողություններին, մեծացնում է մասնակիցների պատրաստակամությունը փոխզիջում փնտրելու և ճանաչելու իրենց սեփական գիտելիքների սահմանները: Նմանապես, բարոյական երկընտրանքների նավարկման համատեքստում, հեռակա ինքնախոսությունը օգնեց հետազոտության մասնակիցներին մի կողմ դնել իրենց անձնական հավատարմությունը, ինչը հակառակ դեպքում կփշրեր նրանց դատողությունը: Օրինակ, այնպիսի սցենարի դեպքում, երբ տեսել եք, որ ձեր լավագույն ընկերը սեռական ոտնձգություն է անում ինչ-որ մեկին, հեռակա ինքնախոսությունը կարող է օգնել ձեզ որոշել հայտնել նրան, չնայած ձեր մտերիմ հարաբերություններին:
Միայն մեծահասակները չեն օգտվում այս լեզվական գործիքից: Մի ուսումնասիրության ժամանակ փոքր երեխաները (սկսած չորս տարեկանից) ավելի երկար համբերեցին համակարգչային ձանձրալի առաջադրանքների ժամանակ, երբ նրանց դրդեցին պարբերաբար ստուգել իրենց՝ օգտագործելով իրենց անունը (օրինակ՝ «Գաբրիելլան քրտնաջան աշխատում է»), այլ ոչ թե առաջին դեմքով դերանուններ (օրինակ՝ «Արդյո՞ք շատ եմ աշխատում»): Հոգեբանական հեռավորության այս առավելություններն էլ ավելի մեծ էին, երբ երեխաներին հանձնարարվեց որդեգրել հորինված կերպարի տեսակետը, ով համբավ ունի աշխատասեր լինելու համար (օրինակ՝ Բեթմեն կամ Դորա հետազոտող):
Պատճառը, թե ինչու հեռավոր ինքնախոսությունը կարող է այդքան օգտակար լինել տարբեր իրավիճակներում մեծահասակների և երեխաների համար, այն է, որ այն հեշտ է իրականացնել: Հնարավոր է, որ ինչ-որ պահի ձեզ ասվել է «Մի քայլ ետ արա» կամ «Մտածիր մեծ պատկերի մասին» և խորհուրդը հիասթափեցնող է համարել, ինչը հուշում է քեզ մտածելու «Ավելի հեշտ է ասել, քան անել»: Հեռավոր խոսակցությունը տալիս է համեմատաբար հեշտ լուծում (ինչպես հաստատվել է ուղեղի սկանավորման ուսումնասիրությամբ, որը ցույց է տվել, որ պրակտիկան չի պահանջում չափազանց ճանաչողական ջանք՝ իրագործելու համար)
Երբ Ավրելիոսը գրեց մեր մտքերի բնույթը փոխելու ունակության մասին՝ որպես մեր զգացողություններ փոխելու միջոց, նա հասկացավ մարդու հոգեբանության մասին խորը բան: Դարեր անց հետազոտությունները հաստատել են, որ ինչ-որ բանի մասին ձեր մտածելակերպը փոխելը հզոր միջոց է դրա դեմ ձեր հուզական արձագանքը հաղթահարելու և կառավարելու համար: Այս գործընթացը հեշտացնելու համար կարող եք փորձել հետևել Ավրելիոսի օրինակին և հաղթահարել ձեր բացասական մտքերն ու զգացմունքները՝ դիմելով ինքներդ ձեզ՝ օգտագործելով «դու» կամ ձեր սեփական անունը, այսինքն՝ օգտագործելով հեռակա ինքնախոսություն, դուք կարող եք օգտագործել լեզվի կառուցվածքը: մի քայլ հետ գնալ և տեսնել ավելի մեծ պատկերը:
Թարգմանության նյութը՝ https://psyche.co/ideas/lost-perspective-try-this-linguistic-trick-to-reset-your-view
Լյուբա Պետրոսյան 